Okuryazarlık ve Türleri

Okuryazarlık denilince aklımıza ilk okuma, yazma, konuşma ve dinleme  gelmektedir. Okuryazarlık, bir toplumdaki gelişmişlik düzeyini tanımlayan önemli göstergelerden bir tanesidir.

Geleneksel medyanın yanı sıra, yeni medya ve dijital teknolojilerin yaşantımızı önemli ölçüde değiştirdiği günümüzde “görsel okuryazarlık”, “bilgisayar okuryazarlığı” ve “reklam okuryazarlığı” gibi pek çok yeni okuryazarlık biçimi türemiştir. ^[1]

Dijital Medya Okuryazarlığı (Dijital Okuryazarlık)

Dijital medya okuryazarlığı, temelde bireylerin yeni medya ortamlarını etkin kullanabilmek ve yeni medya içeriklerini nasıl okuyacaklarını bilmenin yanı sıra yeni medya ortamlarına özgü içerikleri üretebilmeyi de kapsayan bir okuryazarlık anlamına gelmektedir. Başka bir deyişle, dijital medya okuryazarlığı yeni iletişim,  paylaşım teknolojilerinin ve ortamlarının niteliklerini kavramak, kültürel özelliklerini bilmek ve yeni medya diline hâkim olmak olarak da tanımlanabilir. ^[1]

Dijital okuryazarlık kavramı ilk olarak 1997 yılında Paul Gilster’ in yazdığı aynı adı taşıyan kitapla ortaya çıkmıştır. Kitapta dijital okuryazarlık, dijital ortamda sunulan bilgiyi farklı şekillerde anlayıp kullanabilme becerisi olarak ifade edilmektedir. Yani; dijital teknolojileri kullanarak mevcut bilgiye ulaşma ve bu bilgileri etkili bir şekilde kullanarak bilgi üretme becerisidir. Aynı zamanda bilgiyi işlemeyi, tutmayı ve aktarmayı da bilmek ve yapabilmek gerekir. Bilgiyi özetleme, sentezleme, oluşturma ve sunabilme becerileri gerekir.^[2]

Uluslararası Eğitim Teknolojileri Topluluğu (ISTE) dijital okuryazarlık kriterlerini altı standart etrafında belirlemiştir.

           1.Yaratıcılık ve yenilik

           2. İletişim ve iş birliği

           3. Araştırma ve bilgi akıcılığı

           4. Eleştirel düşünme

           5. Problem çözme ve karar verme

           6. Dijital vatandaşlık ve teknoloji operasyonları ve kavramları ^[2]

       Dijital okuryazarlık için yeterlilikler üç ana ilkeye göre sınıflandırılmıştır.

1.Kullanım: Kullanım kapsamına giren beceriler ve yetkinlikler, temel teknik bilgi birikiminden, bilgisayar programlarını kullanmaktan, arama motorları gibi bilgi kaynaklarına erişim ve bunları kullanmak için daha gelişmiş daha etkili yeteneklere kadar uzanmaktadır.

2.Anlamak: Anlamak, en kritik parçadır. Dijital medyayı anlamamıza bağlamsallaştırmamıza ve eleştirel olarak değerlendirmemize yardımcı olmaktadır. Böylelikle çevrimiçi olarak ne yaptığımız ve karşılaştığımız şeyler hakkında bilinçli kararlar almamıza yardımcı olmaktadır.

3.Oluşturmak: Çeşitli dijital medya araçları ile içerik üretme ve etkili bir şekilde iletişim kurma becerisidir. ^[2] Dijital okuryazarlık son zamanlarda, dijital medyayı tesirli biçimde kullanmak, anlamak için büyük bir ehemmiyet taşımaktadır. Günümüzde insanlar geçmişten farklı olarak yeni ifade ve iletişim teknikleri kullanmaktadırlar. Dijital okuryazarlık, gerçek ve sanal ortamdaki verilere istenilen emelde doğru bir şekilde ulaşabilmek ve onu doğru metotla etkili bir şekilde kullanabilmektir. ^[5]

Dijital okuryazarlık neden önemli?

Teknolojinin günlük hayatımızdaki hâkimiyeti, dijital okuryazarlığın ne kadar önemli olduğunu vurgulamaktadır. Dijital dünya herkese muazzam faydalar ve avantajlar sunar. Ancak tehlikeli olmaması için teknolojiyi doğru kullanmak ve anlamak önemlidir.

Medya uzmanları ve eğitimciler okullarda da dijital okuryazarlık becerilerinin faydalarına giderek daha fazla odaklanır. Çünkü bugünün öğrencileri interneti temel bilgi kaynağı olarak görür. Bu bakımdan öğrencilerin dijital okuryazar olmaları dijital içeriği nasıl bulacakları ve nasıl tüketecekleri açısından önemlidir. Bu sayede içeriği nasıl oluşturacaklarını, ileteceklerini ve paylaşacaklarını bilirler.

Dijital okuryazarlık becerilerini geliştiren öğrenciler; güçlü parola oluşturma, gizlilik ayarlarını anlama, kullanma ve sosyal medyada neyi paylaşıp neyi paylaşmaması gerektiğini bilmek gibi internet güvenliğinin temelini anlarlar. ^[3]

Çevrimiçi okumak neden "dijital okuryazarlık" değildir?

Bilgiyi bulmak, değerlendirmek, oluşturmak ve iletmek için hem bilişsel hem de teknik becerileri kullanan öğrenciler, kesinlikle dijital içerik konusunda dijital okuryazar ve bilgili tüketiciler olma yolundadır.

Çevrimiçi okumanın veya bir e-kitap hizmetine abone olmanın dijital okuryazar bir öğrencinin yapmadığını unutmamak önemlidir. Evet, öğrenciler çevrimiçi okuyarak da büyüme elde edebilirler çünkü okuma alıştırması, okumada geçirilen zaman her seviyedeki öğrenciler için başarının anahtarıdır. ^[3]

Dijital Okuryazarlığın Temel Kavramları

1.Dijital Ortam Ağa Bağlıdır.

Geleneksel medyanın aksine, dijital medyada tek yönlü bağlantı yoktur. Geleneksel medyada içerik yalnızca tek bir şekilde sağlanır. Dijital medyada ise artık bir dağıtım zincirinin son halkası değil, sonsuz bir ağın ortasındaki bir düğüm sizsinizdir. Yani herkesin, her şeyle bağlantılı olduğu anlamına gelmektedir. Sonuç olarak, katılımın önündeki engeller geleneksel medyadakinden çok daha düşüktür ve herkes içerik yayınlayabilir ve bir izleyici bulabilir.

2.Dijital Medya Kalıcıdır, Aranabilir ve Paylaşılabilirdir.

Dijital içerik kalıcıdır, iletilen her şey bir yerde saklanır, aranabilir ve dizine eklenebilir. Dijital medyanın ağa bağlı olduğu düşünüldüğünde bu içeriğin çoğunun önemsiz bir maliyetle kopyalanabileceği, paylaşılabileceği veya yayılabileceği anlamına gelir. Görünüşte geçici olan paylaşım bile (Snapchat fotoğrafları gibi) kopyalanabilir ve neredeyse her zaman platformun sunucularında saklanır.

3. Dijital Medyanın Bilinmeyen ve Beklenmedik İzleyicileri Vardır.

Dijital medya ağ bağlantılı olduğundan ve dijital içerik paylaşılabilir olduğundan, çevrimiçi paylaştıklarınız, onu görmeyi istemediğiniz veya beklemediğiniz kişiler tarafından görülebilir. 

4.Dijital Medya Deneyimleri Gerçektir Ancak Her Zaman Gerçek Hissettirmez.

Ağa bağlı olmak, tüm dijital medyanın en azından bir dereceye kadar etkileşimli olduğu anlamına gelir. Bizler asla sadece pasif izleyiciler değiliz, her zaman olanların bir parçasıyızdır. Etkileşimli olduğu için, çoğu zaman çevrimiçi olaylara sanki gerçekten ordaymışız gibi yanıt veririz ancak bizi ve başkalarının nasıl hissettiğini anlatan ipuçlarının çoğu eksiktir.

5.Dijital Medyayı Kullanırken Nasıl Tepki Vereceğimiz ve Nasıl Davrandığımız, Yaratıcılarının Ön Yargılarını ve Varsayımlarını Yansıtan Platformların Mimarisinden Etkilenir.

Medya okuryazarlığının en temel özelliklerinden biri, bir ortamın biçiminin bir metni nasıl “okuduğumuzu” veya nasıl deneyimlediğimizi etkilemesidir. Bu dijital medyada doğru kalırken ağ etkisi, bir platformun mimarisinin etkileşim kurduğumuz kullanıcı ara yüzünden bize içeriği nasıl teslim ettiğini belirleyen algoritmalara kadar sadece dijital medyanın anlamını ve mesajını etkilediği anlamına gelir. ^[2]

Çocuklarda Dijital Okuryazarlık

Çocuklar, dijital okuryazarlık anlayışı ile büyük bir avantaja sahiptirler. Bu kadar bağlantılı bir dünyada çocuklar, dijital becerileri erken yaştan itibaren öğrenirler. Bu teknik becerilerin çoğu sınıfta ve iş gücünde önemlidir. Kariyerlerine başladıklarında, hemen hemen her sektördeki çocuklar için dijital okuryazarlık gerekecektir.

Çoğu okulda artık projelerin ve ödevlerin, çevrimiçi olarak sunulmasını gerektireceği için, çocukların bir belge yazabilmek, bir arama motoru kullanarak araştırma yapabilmek, bir e-posta gönderebilmek ve ayrıca interneti güvenli bir şekilde kullanabilme gibi temel becerilere sahip olması beklenir. Artık dijital okuryazarlık müfredatı her zamankinden daha fazla zorunlu hale gelmiştir. Sorunla karşılaştığımız yer, amacını net bir şekilde anlamadan teknolojinin kullanılmasıdır. Sosyal medyayı kullanan çocuklar, nasıl çalıştığını, kimlerin görebildiğini ve geride hangi dijital ayak izini bıraktıklarını anlamalıdır. ^[4]

Kaynakça:

[1]Emrah Ayaşlıoğlu, Dijital Medya Okuryazarlığı- Yeni Medyayı Anlamak

[2]https://mediasmarts.ca/digital-media-literacy/general-information/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacy-fundamentals

[3]https://www.renaissance.com/2019/02/08/blog-digital-literacy-why-does-it-matter/

[4]https://teachyourkidscode.com/why-is-digital-literacy-important/

[5]İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Aydın Alper İrvan Yüksek Lisans tezi